Het leek er allemaal zo goed uit te zien voor de initiatiefnemers van het referendum over de donorwet. Die moet gaan over de wet van D66-Kamerlid Pia Dijkstra, die bepaalt dat mensen die geen bezwaar maken automatisch orgaandonor zijn.
Minister Bruno Bruins (Medische Zorg, VVD) noemde het een „geschikt” onderwerp voor een referendum. In de eerste ronde werden ruim 40.000 handtekeningen opgehaald, vier keer zo veel als nodig. Ook leek zich een publicitair gunstige race tegen de klok te ontwikkelen: zou de deadline van 14 juni voor de resterende 300.000 krabbels nog liggen voor het moment dat de Eerste Kamer het referendum zou hebben afgeschaft?

Inmiddels is het beeld voor platform GeenPeil, dat de campagne voor het referendum bedacht en trekt, gekanteld. Een week voor de deadline stond de teller op zo’n 120.000 handtekeningen. De initiatiefnemers lijken de handdoek in de ring te gooien.

Waarom is de campagne vastgelopen? GeenPeil-voorman Bart Nijman zei maandag in het AD dat een gebrek aan media-aandacht de oorzaak is, hoewel hij de laatste weken te gast was bij onder meer Pauw, EenVandaag en NPO Radio 1. Nijman ging niet in op herhaalde verzoeken van NRC om te praten over zijn initiatief.

Geen race tegen de klok

In datzelfde interview gaf Nijman ook de politiek de schuld. De regeringspartijen zouden de aandacht van het onderwerp hebben afgeleid door een referendum over de donorwet niet te blokkeren. Dat deden ze in zekere zin ook: VVD-senator Annemarie Jorritsma kondigde twee weken terug aan dat de senaat het referendum niet vóór de handtekeningendeadline zou afschaffen. Formeel om het donorreferendum een eerlijke kans te geven. Tegelijk profiteert de coalitie ervan dat het referendum nu minder in het nieuws is. Vooral D66 heeft geen belang bij een laatste referendum over de zwaarbevochten initiatiefwet van Dijkstra, die in beide Kamers met één zetel meerderheid werd aangenomen.

Belangrijker lijkt dat de club mensen die nu campagne voert kleiner en minder bekend is dan bij eerdere referenda. Het initiatief voor het Oekraïnereferendum had bekende gezichten als presentator Jan Roos en huidig Forum voor Democratie-leider Thierry Baudet. De studenten die een referendum over de inlichtingenwet wilden, kregen al snel steun van een bonte mix van maatschappelijke organisaties als Amnesty en Bits of Freedom. GeenPeil moet het ditmaal doen met hulp van kleine clubs als de Piratenpartij en het Burgercomité Nederland.

Wat ik veel hoor is: de politiek negeert dit toch

Jasper van Buul, referendumactivist

Jasper van Buul is een activist van het Burgercomité, een clubje van achttien vrijwilligers dat zich nu inzet voor het donorreferendum. Van Buul flyerde al veelvuldig op straat en deelde dinsdag nog kaartjes uit rond het Binnenhof met de oproep om te tekenen. „Wat ik veel hoor is: de politiek negeert dit toch”, zegt Van Buul. Ook hij vindt dat premier Rutte niets heeft gedaan met de uitslag van eerdere referenda. „Mensen denken dat tekenen toch geen zin heeft.”

Al tijdens de parlementaire behandeling is er veel aandacht geweest voor de donorwet, zeker in vergelijking met het Oekraïneverdrag en de inlichtingenwet. Ook dat er nu een initiatief is voor een referendum, is bekend bij veel mensen, blijkt uit een recent onderzoek van Ipsos: 64 procent van de Nederlanders zegt ervan te weten. Ongeveer de helft (55 procent) vindt het een goede zaak als het referendum er ook komt.

Waarom tekenen mensen dan toch niet? Volgens Ipsos-onderzoeker Sjoerd van Heck is er vooral steun voor een donorreferendum onder jongeren en laagopgeleiden, en dat zijn nu juist groepen die traditioneel minder snel deelnemen aan politieke besluitvorming. „Dat kan een reden zijn dat het aantal handtekeningen achterblijft”, zegt Van Heck. Maar sluitend vindt hij die verklaring niet. „We weten namelijk ook dat bij deze groepen juist bovengemiddeld veel steun is voor referenda.”

Slotoffensief

Wat kan GeenPeil nog doen? Het platform voert vooral online campagne en probeert daar dingen uit. Afgelopen week lanceerde het een formulier om handtekeningen te werven in het Turks, in een poging islamitische tegenstanders van de donorwet te bereiken. Komende maandag gaat nog een oproep om te tekenen uit, die op zoveel mogelijk socialemediapagina’s van sympathisanten zal worden gedeeld. De bedoeling is meer dan een miljoen mensen te bereiken.

Het donoreferendum heeft eigenlijk een ‘lubachje’ nodig. De presentator van Zondag met Lubach gaf bij het referendum over de inlichtingenwet de doorslag door kijkers van zijn programma op te roepen te tekenen. Binnen een week was de grens van 300.000 bereikt. Maar Lubach zendt nu niet uit. Overweegt hij nog een andere interventie? „Nee”, sms’t Lubach. „Geen plannen.”